کوروش دوم ، معروف به کورش کبیر ( 559-528 پیش از میلاد )، به‌خاطر نام برده شدن از وی در کتب تاریخی با عناوینی همچون بخشندگی، بزرگ‌منشی، بنیان گذاشتن حقوق بشر ، پایه گذاری نخستین امپراطوری چندقومیتی، آزاد کردن برده‌ها و اسرا، احترام به عقاید و مذاهب مختلف، گسترش تمدن و... شناخته شده‌است.
آرامگاه کورش هخامنشی
از فرمان حقوق بشر کورش یا استوانه کوروش، به عنوان کهن ترین سند کتبی از دادگستری و مراعات حقوق بشر در تاریخ و مایه مباهات و سرافرازی ایرانیان یاد می‌شود. کورش پس از تسخیر بابل اعلام عفو عمومی داد و ادیان بومی را آزاد اعلام کرد.
منشور حقوق بشر کورش
در حدود سال ???? ه.ش به هنگام کاوشها در بابل در میان رودان (بین النهرین)، یک باستان شناس، استوانه? سفالین کوچک از گل پخته یافت، که شامل یک نوشته از کوروش بزرگ بود. بررسی‌ها نشان داد که نوشته‌ای استوانه مربوط به سال ??? (پ.م) از سوی کوروش بزرگ پس از شکست بخت النصر و گشوده شدن شهر بابل، نویسانده شده‌است و به عنوان سنگ بنای یادبودی در شهر بابل قرار داده شده‌است.
آزادسازی یهودیان
ایرانیان کورش را پدر و یونانیان، که وی ممالک ایشان را تسخیر کرده‌بود، او را سرور و قانونگذار می‌نامیدند. یهودیان این پادشاه را به منزله "ممسوح پروردگار" محسوب می‌داشتند، ضمن آن‌که بابلیان او را مورد تأیید مردوک می‌دانستند. درباره شخصیت ذوالقرنین که در کتاب‌های آسمانی یهودیان، مسیحیان و مسلمانان از آن سخن به میان آمده، بسیاری از بزرگان جهان ذوالقرنین قرآن فرزند نیک‌سرشت خداوند را کوروش هخامنشی می‌دانند.
تخت جمشید مقر هخامنشیان
تخت جمشید یکی از شهرهای بزرگ ایران باستان بوده که محل برگزاری جشنهای نوروزی هخامنشیان به شمار می رفته است. این شهر هرچند هیچوقت پایتخت این سلسله نبوده اما همواره به عنوان شهری مهم در تاریخ از آن نام برده شده است.
کاخهای ویران شده هخامنشی
کوروش در آخرین نبرد خود به قصد سرکوب اقوام وحشی سکا به سمت شمال شرقی کشور حرکت کرد. سپاه او در این نبرد شکست خورد. در مورد علت مرگ کورش همچون تولدش اطلاعات دقیقی در دست نیست. برخی معتقدند در جنگ کشته شده ولی مورخان دیگر مرگ او را طبیعی و بدون علت خاصی دانسته اند.
نقش برجسته کورش
در برخی از منابع تاریخی آمده است که کورش س از فتح بابل صلح را هدف اصلی سلطنت خود و عنصر اساسی تعادل اجتماعی می‌شمارد: «من صلح و آسایش را برای تمام انسان‌ها تضمین کردم.»
آثار به جامانده از ایران باستان
در کتب تاریخی همچنین آمده است که کورش اعلام کرده: من تا روزی که به یاری مزدا ، سلطنت می کنم ، نخواهم گذاشت که مردان و زنان را بعنوان غلام و کنیز بفروشند. و حکام و زیر دستان من ، مکل? هستند ، که در حوزه حکومت و ماموریت خود ، مانع از خریدوفروش مردان و زنان بعنوان غلام و کنیز بشوند و رسم بردگی باید به کلی از جهان برافتد.
چهره ای دیگر از کورش
سند به جا مانده از کورش به عنوان نخستین منشور حقوق بشر شناخته شده، و در سال ???? میلادی، سازمان ملل آن را به تمامی زبانهای رسمی سازمان منتشر کرد. برخی کارشناسان معتقدند که منشور آزادی که توسط پادشاه ایرانی (کورش) در ?? سده پیش، صادر شده، از اعلامیه جهانی حقوق بشر که در قرن بیستم تدوین شد، معنوی تر است.
